Senet

Senet Nedir?

Senet ya da bono, emre yazılı senet ya da emre muharrer senet olarak da adlandırılmaktadır. Senet de poliçe gibi kambiyo senedidir. Kambiyo senetleri kıymetli evraktır. Bu sebeple tahsil edilmeleri ayrı bir hukuki sürece tabidir. Senet günlük hayatta gerek ticari işlerde gerekse de tüketicilerle yapılan sözleşmelerde sıklıkla başvurulan bir ödeme aracı olduğundan senedin geçerlilik şartları da bu sebeple ciddi önem arz eder. Bono, Türk Ticaret Kanunu’nun 776-779 maddelerinde düzenlenmiştir. Senet uygulamada bu isimle bilinse de hukuken adı bonodur. Bono ile poliçe arasındaki en önemli fark poliçede düzenleyen, lehtar ve muhatabın olduğu üçlü bir ilişki iken bonoda senedi düzenleyen ve lehtar olmak üzere ikili bir ilişki vardır. Bonoyu düzenleyen asıl borçludur ve poliçeyi kabul eden muhatap gibi borçtan sorumludur.

Senette bulunması zorunlu unsurlar; kambiyo senetleri olan bono, çek ve poliçe için geçerli unsurlardır.

Bono:
Senette yazan tutarı ödemekle yükümlü olan muhatap, yani borçlu kişi ile senette ismi yazılı bulunan ve senetten faydalanma hakkından yararlanabilen kişi olan lehtar, yani alacaklı arasındaki bağlantıyı ifade eden senet, bono olarak adlandırılır. Daha anlaşılır şekilde ifade etmek gerekirse “bono (emre muharrer senet)”; senette belirtilen miktardaki paranın, muhatap tarafından, lehtara -koşulsuz– olarak ödeneceğine ilişkin taahhüt niteliği taşıyan kambiyo senedidir.

Çek:
Havale ödemesi için ödeme emri niteliği taşıyan kıymetli evrak; ‘’çek” olarak adlandırılır. Değişen düzende çekler genellikle barkod ile yapılmakta; bu sayede ise “güvenli ticaret” sağlanmış olmaktadır. Bir çekte; çeki düzenleyen, imzalayan ve ibrazı için hamiline ileten birey ya da tüzel kişi olan “keşideci”, çek ödemekle yükümlü banka şubesi olan “muhatap” ve çekin bulunduğu kişi olan “hamil” olmak üzere üç taraf bulunmaktadır.

Poliçe:
Alacaklı tarafından borçlu kişiye yazılan ve önceden belirlenen vadenin sonunda, belirlenmiş tutardaki parayı alıcıya ya da kâğıdın bulunduğu tarafa ödeme yapmasını bildiren senet “poliçe” olarak adlandırılır. Poliçe, belirli bir forma sahip; aynı zamanda borca karşılık farklı ellerde bulundurulabilen kâğıttır.

SENETTE BULUNMASI GEREKEN ZORUNLU UNSURLAR:

1- Bono veya Emre Yazılı Senet İbaresi Yer Almalıdır:

Senedin herhangi bir yerinde değil, mutlaka senet metninde “bono” ya da “emre yazılı senet” kelimesi yer almalıdır. Senet metni ile kastedilen ise irade beyanını içeren cümledir.

Senet hangi dilde yazılmışsa, o dilde bono ya da emre yazılı senet anlamına gelen kelimenin kullanılması gerekir.

2- Belirli Bir Bedeli Kayıtsız-Şartsız Ödeme Taahhüdü:

Belirli bir bedeli kayıtsız/şartsız ödeme vaadi de mutlaka senet metninde yer almalıdır. Ayrıca bedel, kesin bir rakam şeklinde açıkça ifade edilmelidir.

Bedel hem yazı hem de rakam ile gösterilmişse ve iki bedel arasında farklılık bulunuyor ise yazı ile gösterilen bedel geçerli sayılır. Ayrıca senette birden çok bedelin gösterilmiş olması halinde ise en az olan bedel geçerli kabul edilir.

Bedelin mutlaka Türk Lirası olarak gösterilmesi gerekmemektedir.

Borç vaadinde hiçbir kayıt ve koşulun yer almaması gerekmektedir. Aksi halde senedin kıymetli evrak niteliğini koruduğundan söz edilemez.

3- Lehtar (Kendisine Veya Emrine Ödenecek Kimsenin Adı, Soyadı Ya Da Ticaret Unvanı):

Bonoda lehtarın gösterilmesi de zorunludur.

4- Tanzim Tarihi: 

Senedin düzenlendiği tarihin de gün, ay, yıl şeklinde mutlaka senette belirtilmesi gerekmektedir.

5- Keşidecinin İmzası:

Bonoyu oluşturan kişi düzenleyendir ve düzenleyenin imzasının bulunması da zorunlu şekil şartıdır.

İmzanın mutlaka el ile atılması gerekmektedir.

• Zorunlu unsurlarında eksiklik olması halinde senet, kambiyo senedi niteliğini kazanamamaktadır. Dolayısıyla kambiyo senetlerine özgü güvence ve kolaylıklardan faydalanılması da mümkün olmamaktadır. Bu sebeple senetle işlem yapılırken senedin gerekli unsurları taşıyıp taşımadığının kontrolü büyük önem arz etmektedir.

KANUNUN BELİRLİ ŞARTLARDA MEVCUDİYETİNİ VARSAYDIĞI (ALTERNATİF) ZORUNLU UNSURLAR

1- Vade:

Senette vadenin dört farklı şekilde belirlenmesi mümkündür. Belirlenebilecek vade türleri ise şu şekildedir:

• Görüldüğünde vadeli
• Görüldükten belirli bir süre sonra vadeli
• Düzenleme gününden belirli bir süre sonra vadeli
• Belirli bir gün vadeli

Ancak ifade etmeliyiz ki vadenin yazılması, bonodaki (senetteki) esaslı şekil şartlarından biri değildir; zira, vade yazılmamış ise bono, “görüldüğünde vadeli” bono sayılır. Yani kanun, senette herhangi bir vade yazılmış olmasa dahi senedin görüldüğünde vadeli bir senet olduğunu kabul etmiştir.

2- Düzenleme Yeri:

Senette düzenleme yerinin de gösterilmesi gerekir. Ancak düzenleme yerinin senette gösterilmemesi halinde; düzenleyenin adının yanında yazılı olan yer, düzenleme yeri sayılır.

Senette düzenleme yeri gösterilmemiş ve düzenleyenin adının yanında da herhangi bir yer gösterilmemişse; senet şekil şartı noksanlığından hükümsüz sayılır.

3- Ödeme Yeri:

Ödeme yeri de senetteki zorunlu şekil şartlarından biri olmakla birlikte; senette ödeme yeri gösterilmemişse senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri sayılmıştır. Böylece ödeme yerinin mutlaka yazılması gerektiği yönünde bir zorunluluktan bahsedilemez.

İHTİYARİ UNSURLAR:

• Senetlere ayrıca bedeli nakden alınmıştır kaydı, muacceliyet kaydı, teminat kaydı, tahkim kaydı gibi birtakım kayıtlar da konabilir. Ancak bunlar tamamen isteğe bağlı olup geçerlilikleri kaydın içeriğine göre belirlenmektedir.
• Zorunlu unsurlarında eksiklik olması halinde senet, kambiyo senedi niteliğini kazanamamaktadır. Dolayısıyla kambiyo senetlerine özgü güvence ve kolaylıklardan faydalanılması da mümkün olmamaktadır. Bu sebeple senetle işlem yapılırken senedin gerekli unsurları taşıyıp taşımadığının kontrolü büyük önem arz etmektedir.

Senette Bedel Muhakkak Türk Lirası İle mi Gösterilmelidir?

Senette bedelin muhakkak Türk Lirası ile gösterilmesi de zorunlu değildir. Yabancı para ile de bedel gösterilebilir. Borçlar Kanununun yabancı para borçlarıyla da alakalı bu konuda aynen ödeme kaydı veya örneğin senette ‘’Dolar’’ dendiği zaman Amerikan doları mı Kanada doları mı anlaşılacağı konusunda ve buna benzer uyuşmazlıklar doğduğu zaman ne olacağını büromuza danışarak da öğrenebilirsiniz. Makalemizi çok genişletmemek için burada değinmeyi uygun bulmuyoruz.

Senetteki Bedel Hem Yazıyla Hem Rakamla Gösterilirse Ne Olur?

Senetteki bedel hem yazı hem de rakamla gösterilip de iki bedel arasında fark bulunursa, yazı ile gösterilen bedel üstün tutulur. Senetteki bedel yalnız yazıyla veya yalnız rakamla birden çok gösterilmiş olup da bedeller arasında fark bulunursa, en az olan bedel geçerli sayılır. Dolayısıyla senet düzenlerken bu konuya da dikkat edilmelidir.

Senette Düzenleme Yeri Nasıl Yazılmalıdır? Senetteki Kısaltmalar:

Senette düzenleme yeri idari birimlerin yani şehir, ilçe, köy adı olmalıdır. Örneğin Şişli’nin Fulya semti düzenleme yeri olarak geçerli değildir. Düzenleme yeriyle ilgili kısaltmalar hakkında ise Yargıtay’a göre hiçbir şüpheye yer vermeden bir yerin adının net ve tek olarak çıkartılabileceği kısaltmalar senette düzenleme yeri olarak konulabilir. Örneğin, İst. denilince akla sadece İstanbul gelirken, İzm. deyince İzmir de İzmit de gelebilmekte, dolayısıyla İst. kabul edilirken İzm. kısaltması senette kabul edilmeyecektir.

Senet Protestosu Ne Demektir?

Senet protestosu hâlihazırda vadesi gelmiş bir senedin ödenmemesi sebebiyle noterden çekilen bir bildirimdir. Protesto ile senedi düzenleyen asıl borçlunun bankalar nezdinde itibarına ciddi zarar verilmiş olur. Senedi protesto etmek icra takibi yapılmasına engel değildir. Aksine senedi protesto etmek alacağın doğrudan tahsilini sağlamaz. Sadece borçlunun bankalar nezdinde itibarını zedeleyip ileride kredi imkânlarının ciddi şekilde sınırlandıracağından borçluyu borcunu ödemeye zorlar.

Senet Tahsili Nasıl Yapılır?

Senedin tahsili için kambiyo senetlerine özgü icra takibi başlatılması gerekmektedir. Bu şekilde icra takibi başlatılmasıyla ödeme emri borçluya tebliğ edilir. Borçlu bu durumda beş gün içinde menfi tespit davası açmalıdır. Borçlu eğer bu sürede menfi tespit davası açmazsa takip kesinleşir ve borçlunun malvarlığına haciz konulması mümkündür. Başka bir ifadeyle kambiyo takibine başlandıktan sonra borçlunun malvarlığı var ve menfi tespit davası açmazsa senet 2-3 ay içinde tahsil edilebilir.

Senedin Ödenmemesi, Senet Ödenmezse Ne Olur?

Senedin usulüne uygun ibrazından sonra senedin ödenmemesi halinde gerekli maddi ve şekli koşullar gerçekleşirse senette imzası bulunan ve sorumluluk zincirine dâhil olan kişilere karşı başvurma hakkı gündeme gelir. Senet ödenmezse ne olur diye sorulduğunda senetlere özgü bir talep hakkı olarak ‘’başvurma hakkımız’’ vardır. Yetkili hamilin başvurma hakkını kullanabilmesi için aşağıdaki şartların gerçekleşmesi gerekir:

• Senet bedelinin senedi düzenleyen tarafından tamamen veya kısmen ödenmemesi (maddi şart)
• Senedi ödememe durumunun protesto çekilmek suretiyle (ödememe protestosu) saptanması
• Son olarak düzen şartı diyebileceğimiz ödememe durumunun ilgili cirantalara veya varsa avaliste ihbar edilmesi

Bu konuda özellikle ödememe protestosuna ilişkin usul ve yasal süreler çok detaylı olarak düzenlendiğinden senediniz ödenmezse bundan sonraki süreç için avukatınıza danışmanızı tavsiye ediyoruz.

Senet Zamanaşımı Nedir?

Senet vadesi gelmesine karşın fakat ödenmeyen bir bononun hamilinin, senedi düzenleyene (borçluya) karşı kambiyo senetlerine mahsus icra takibi yapabileceğini ifade etmiştik. Senet hamili (senedi elinde bulunduran), düzenleyene(asıl borçlu) karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süresi 3 yıldır. Düzenleyen için zamanaşımı süresi vadeden itibaren işlemeye başlar. Senet üç yıl içinde işleme konulmazsa kambiyo vasfını yitirir.

Vadesi geçmiş bir senedin hamili, elindeki senede dayanarak kendisinden önce gelen müracaat borçlularına başvurabilir. Bu başvuru için zamanaşımı süresi 1 yıldır. Senedin hamilinin müracaat borçlularına karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı protesto tarihinden itibaren işlemeye başlar. Bu kapsamda ayrıca dikkat çekilmesi gereken bir başka husus ise, senet bedelini ödeyen müracaat borçlusunun kendinden önce gelen müracaat borçlusuna rücu etmesidir. Bu durumda senet bedelini ödeyen müracaat borçlusu, kendinden önce gelen müracaat borçlusuna ödeme tarihinden itibaren 6 aylık zamanaşımı süresi için talepte bulunmalıdır. (TTK m.749/3) 

• Eğer senet bir sözleşme kapsamında verilmişse zamanaşımı süresi 10 yıldır.

Senette İcra Takibi:

Senette icra takibi genel haciz yolu ile takipten ayırarak özel olarak düzenlemiştir. Senet dediğimiz bono da bir kambiyo senedi olduğu için kambiyo senetlerine özgü takip yapabilmek mümkündür. Öncelikle belirtelim ki alacağı senede bağlı bir alacaklının, alacak aynı zamanda rehinle temin edilmiş olsa bile önce rehine başvurma zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu durumu senedin bağımsız bir borç kabulü olduğu noktasında belirtmiştik.

Senede özgü takip yolu, genel haciz yolu ile takibe göre alacaklı bakımından daha avantajlı hükümler içermesine rağmen alacaklı yine de dilediği takip yolunu seçebilir. Senette avantajlı durumları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz:

• Genel haciz yolu ile takipte ödeme emrine itiraz süresi 7 gün iken senede özgü takip yolunda 5 gündür.
• Genel haciz yolu ile takipte borçlunun ödeme emrine itirazı takibi kendiliğinden durdurduğu halde, senetlere özgü haciz yolu ile takipte bu itiraz satıştan başka takip işlemlerini durdurmaz.
• Alacaklı senede özgü takip yoluna başvurduğu takdirde senetlere dair zamanaşımı süreleri uygulanacaktır.

Senede Dayalı İcra Takibinde Takip Talebi Nasıl Yapılır?

Senede özgü haciz yolu ile senedin tahsilinde alacaklı genel haciz yolu ile takipte İcra İflas Kanunu 58’e göre bulunması gereken hususlardan başka takip talebine senedin aslını ve borçlu adedi kadar onaylı örneğini eklemek zorundadır. Yetkili icra dairesi borçlunun yerleşim yerinde icra dairesidir. Eğer ilgili senette yetki sözleşmesi varsa yetkili icra dairesi ona göre belirlenir.